Sabina Spielrein (1885-1942)

 

rosyjska pionierka psychoanalizy i pediatrii żydowskiego pochodzenia, działająca na wczesnym etapie rozwoju ruchu psychoanalitycznego, za życia światowej sławy badaczka, autorka przynamniej trzydziestu publikacji naukowych po niemiecku, francusku i rosyjsku. Spielrein ukończyła studia na Uniwersytecie w Zurychu i uzyskała tytuł doktora nauk medycznych w 1911 roku na podstawie rozprawy poświęconej schizofrenii – najprawdopodobniej pierwszej pracy doktorskiej o charakterze psychoanalitycznym, z pewnością pierwszej psychoanalitycznej pracy doktorskiej napisanej przez kobietę. W 1911 r. Spielrein została drugą – a wtedy jedyną – stałą członkinią prestiżowego Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Po opuszczeniu Wiednia dołączyła do Szwajcarskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, a następnie do Rosyjskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Spielrein prowadziła zajęcia i wykładała na wielu uniwersytetach w Europie i Rosji, prowadziła prywatną praktykę i pracowała jako terapeutka w założonym przez Verę Schmidt „psychoanalitycznym” żłobku w Moskwie. Spielrein należała do międzynarodowej elity intelektualnej, którą tworzyli najwybitniejsi myśliciele XX wieku, m.in. Eugen Bleuler, Carl Jung, Zygmunt Freud, Carl Abraham, Eduard Claparède, Jean Piaget, Lew Wygotsky.

 

​Sabina Spielrein była prekursorką, która stworzyła podwaliny wielu podstawowych koncepcji psychoanalitycznych. Jako asystentka Junga (w klinice psychiatrycznej Burghölzli) i jego wieloletnia bliska przyjaciółka wniosła decydujący wkład w powstanie wielu najważniejszych koncepcji jungowskich, takich jak anima, persona, indywiduacja i cień, pomogła Jungowi w zrozumieniu zjawiska przeniesienia i przeciwprzeniesienia, natury Erosa i nieświadomości, a nawet mitologii. W 1911 dołączyła do Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego skupionego wokół Freuda. W tym samym roku, podczas jednego z pierwszych spotkań, w których wzięła udział, Spielrein zaprezentowała fragmenty swojego przełomowego dzieła pod tytułem “Die Destruktion als Ursache des Werdens” [“Destrukcja jako przyczyna stawania się”]; pełną wersję artykułu opublikowała w 1912. Tekst jest poświęcony zagadnieniu instynktów. Głównym przedmiotem jest teoria, że niszcząca, destrukcyjna siła jest komponentem siły reprodukcyjnej. Artykuł zapowiedział jedną z najbardziej fundamentalnych teorii Freuda na temat wzajemnego oddziaływania popędu seksualnego i popędu śmierci, przedstawioną przez niego w książce Poza zasadą przyjemności, w której autor Freud potwierdził prekursorski wkład Spielrein w powstanie jego teorii.

 

​ Spielrein jest jedną z prekursorek psychoanalizy dziecięcej. Do niedawna błędnie uważano, że tę dziedzinę badań zapoczątkowała Anna Freud. Tymczasem, gdy Anna Freud publikowała swój pierwszy artykuł na temat psychologii dziecięcej w 1922 roku, Spielrein miała już na koncie co najmniej dziesięć publikacji na ten temat – pierwsza z nich ukazała się w 1912. Spielrein zainicjowała też badania nad znaczeniem ssania piersi oraz teorię „dobrej” i „złej” piersi sformułowaną później przez Melanie Klein. Wywarła też decydujący wpływ na ukształtowanie poglądów Jeana Piageta na rozwój języka u dzieci, oraz na kierunek rozwoju badań Lwa Wygotskiego i Aleksandra Lurii.

 

Spielrein została zamordowana w Rosji podczas Holokaustu. Wraz z jej śmiercią, jej pionierskie osiągnięcia naukowe i wkład w rozwój psychoanalizy popadły w niemal całkowite zapomnienie na ponad trzydzieści pięć lat. Jej nazwisko nie pojawiało się lub było jedynie przelotem wspominiane w klasycznych pracach na temat Freuda i historii psychoanalizy (Ernest Jones, Peter Gay, Nancy Chodorov). W 1977 roku odnaleziono pudło z należącymi do niej dokumentami w piwnicy Instytutu Psychologicznego w Genewie i ponownie zwrócono uwagę na jej osiągnięcia. Spielrein zostawiła prywatne dokumenty z Edouardem Claparède na czas wyjazdu do Rosji (z którego nigdy nie wróciła). Część odnalezionych dokumentów została opublikowana przez jungowskiego analityka Aldo Carotenuto w książce Diario di una segreta simmetria: Sabina Spielrein tra Jung e Freud [Sekretna symetria: Sabina Spielrein między Jungiem a Freudem] (1980, wersja angielska została opublikowana w 1982). Książka zawiera część korespondencji Spielrein i Junga z lat 1911-1918, część korespondencji Spielrein z Freudem z lat 1909-1923, fragmenty pamiętnika Spielrein z lat 1909–1912 i korespondencję z przyjaciółmi. Książka zawiera także artykuł Carotenuto zatytułowany „Historia”, który ukazuje Spielrein w sposób stronniczy i niekorzystyny. Analityk skoncentrował się na jej życiu osobistym, przede wszystkim na relacji z Jungiem i problemach psychicznych z czasów młodości i zminimalizował znaczenie jej osiągnięć naukowych. Carotenuto wpisał Spielrein w trójkąt z Jungiem i Freudem, a ponadto uprzedmiotowił ją, sprowadzając ją do anonimowego studium przypadku, omawianego przez dwóch mężczyzn w korespondencji. Wielu badaczy, pisarzy i twórców kultury powieliło i utrwaliło obraz Spielrein stwtorzony przez Carotenuto, przede wszystkim John Kerr, Christopher Hampton i David Cronenberg.

 

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku prowadzono intensywne poszukiwania i kwerendy, w wyniku których odkryto wiele dokumentów należących do Spielrein. Odkryto m.in. fragmenty dzienników z lat 1906/1907 (Jeanne Moll), dokumenty szpitalne i korespondencję między Jungiem / Bleulerem a rodziną Spielrein (Bernard Minder), rosyjskie dzienniki z czasów dzieciństwa, niemieckie dzienniki z czasów studenckich i listy rodzinne (Irene Wackenhut i Anke Willke), listy Spielrein do matki (po rosyjsku) i fragmenty rosyjskich dzienników (Henry Lothane). Spadkobiercy Junga wyrazili zgodę na publikację listów Junga do Spielrein – ukazały się w niemieckojęzycznej wersji „Sekretnej symetrii” (1986). Dzieła zebrane z 1987 zawierają rozprawę doktorską, artykuł „Destrukcja jako przyczyna stawania się” i trzydzieści dwa artykuły z lat 1912-1931 (po niemiecku). Magnus Ljunggren i Sabine Richebächer dotarli do ocalałych, którzy znali Spielrein i mogli o niej opowiedzieć. Teksty Spielrein są systematycznie tłumaczone na inne języki, przede wszystkim na angielski (Covington Coline & Barbara Wharton, 2003, 2015; Ruth Cape & Raymond Burt, 2018; Pamela Cooper-White & Felicity Kelcourse, 2019). Znaczna część archiwum Spielrein znajduje się w Szwajcarii w rękach prywatnych i wciąż czeka na skatalogizowanie, przebadanie, publikację i tłumaczenie na inne języki.

 

Koniec XX wieku i, przede wszystkim, XXI wiek obfitowały w publikacje, które poświęcone były ponownej analizie biografii i osiągnięć naukowych Spielrein. Do najważniejszych należą: Alexander Etkind (1997), Lothane (1999, 2007, 2012, 2016), Coline & Wharton (2003, 2015), niemiecka biografia pióra Richebächer (2008), angielska biografia napisana przez Johna Launera (2014), Adrienne Harris (2015), Cooper-White (2015, 2017), Michael Plastow (2018), Cooper-White & Kelcourse (2019).  

​